Budynek ze świnkami

Choć nasze badania koncentrowały się głównie na wschodniej krawędzi plateau Góry Zyndrama, w 2019 i 2020 roku rozpoznaliśmy również jego północno-zachodnią część. Efektem tych prac było odkrycie pozostałości budynku z wczesnej epoki brązu, znajdującego się poniżej grubej warstwy z końca epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (zob. „Śnieg, deszcz i dom zamiast muru…”). O samej konstrukcji tej budowli niewiele można powiedzieć, gdyż odsłonięta przez nas powierzchnia to tylko mały wycinek jej podłogi. Niewątpliwie na fragmenty tego samego budynku natrafiła już ekspedycja Marii Cabalskiej w latach 1963 i 1967. Jego północna ściana musiała biec mniej więcej równolegle do linii fortyfikacji, zupełnie w tej strefie zniszczonych. Ścianę tę wyznaczał pas brukowania z otoczaków oraz ślady po głębokich słupach stanowiących konstrukcję nośną dachu.

Wśród znalezisk z tej struktury zwraca uwagę grupa pięknie dekorowanej ceramiki oraz bardzo duża – w porównaniu z pozostałościami innych budynków z wczesnej epoki brązu – liczba kości zwierzęcych. Szczególnie miejsce to wyróżnia jednak odkrycie figurek glinianych, które w realistyczny sposób przedstawiają świnie. W odległości niespełna metra od siebie odkryliśmy dwie kompletne statuetki oraz fragment trzeciej. Figurki przedstawiają samice udomowionej świni, z widocznymi wciąż archaicznymi cechami, właściwymi dla dzika (jak uformowanie grzbietu). Mają po kilka centymetrów długości i – co ciekawe – zostały wykonane w różnej technice (skład masy ceramicznej, sposób wypału, szczegóły formowania). Może to świadczyć o tym, że pomimo zdeponowania w jednym miejscu i tej samej tematyki figurki te zostały wykonane przez różne osoby.

Ponieważ budynek odsłonięty w latach 2019-2020 nie posiada jeszcze oznaczeń wieku radiowęglowego, figurki świnek można datować tylko ogólnie, na czasy istnienia osady z wczesnej epoki brązu (lata 1750-1500 p.n.e.). W tym okresie podobne znaleziska spotykane są na stanowiskach archeologicznych na terenie Węgier i wschodniej Słowacji, a w Polsce zabytki takie odkryto na znanym osiedlu obronnym w Trzcinicy koło Jasła. Nie jest całkowicie jasne, jaką funkcję pełniły one w dawnych społeczeństwach. Małe rozmiary i tematyka budzą u wielu badaczy automatyczne skojarzenie z zabawkami dziecięcymi. Tego rodzaju skojarzenia mówią jednak z zasady więcej o społeczeństwie, w którym wyrośli ci uczeni, niż o tym, które badają. Historia kultury pokazuje nam, że obecna koncepcja dzieciństwa może różnić się bardzo od tej, która była przyjmowana w przeszłości (np. jeszcze 300 lat temu w Europie tak samo bawili się i dzieci i dorośli, nie traktowano dzieciństwa jako odrębnego pod względem atrybutów kulturowych okresu w życiu). Ogromne znaczenie zwierząt hodowlanych w tradycyjnych mitologiach indoeuropejskich i ich rola w dialogu ludzi z bogami (powszechna praktyka składania ofiar ze zwierząt), a także fakt znajdowania figurek zwierzęcych w większych nagromadzeniach lub wręcz masowo (jak na południu Europy) może sugerować ich związek z zachowaniami rytualnymi.