Figurki AntropomorficzneSorry, your browser does not support inline SVG.Brama WschodniaSorry, your browser does not support inline SVG.Brama PółnocnaSorry, your browser does not support inline SVG.Budynek ze ŚwinkamiSorry, your browser does not support inline SVG.ChronologiaSorry, your browser does not support inline SVG.Dom z BrązamiSorry, your browser does not support inline SVG.Zaplecze i GospodarkaSorry, your browser does not support inline SVG.Fortyfikacje Młodszej OsadySorry, your browser does not support inline SVG.Mur ObwodowySorry, your browser does not support inline SVG.Najmłodsza OsadaSorry, your browser does not support inline SVG.Posadzka z płyt kamiennychSorry, your browser does not support inline SVG.Zagroda przy Bramie WschodniejSorry, your browser does not support inline SVG.

Brama Wschodnia

Partię fortyfikacji z wczesnej epoki brązu, określoną przez nas jako „brama wschodnia”, odsłoniliśmy w sierpniu 2015 roku. W kolejnych latach w miejscu tym prowadzone były przez nas dalsze prace o charakterze badawczym i konserwatorskim.

Przejście w murze prowadzące w kierunku wschodnim powstało w najstarszej fazie istnienia fortyfikacji na Górze Zyndrama, prawdopodobnie około 1725 r. p.n.e. Podczas wznoszenia muru obwodowego, sięgającego w tym miejscu 3 m wysokości i 2 m grubości, pozostawiona została przerwa o szerokości około 150-164 centymetrów – wystarczająco duża, aby zmieścić jedną lub dwie osoby, ale zbyt mała, aby mógł nią na przykład przejechać wóz. Od północy i od strony wnętrza osiedla przejście zostało przedłużone niskim poprzecznym murem. W rezultacie brama przybrała postać wąskiego korytarza o długości sięgającej 3,5 metra, z podłożem wybrukowanym niewielkimi otoczakami, a przypuszczalnie również częściowo sklepionego płytami kamiennymi.

Najciekawszym elementem architektury bramy wschodniej jest sześć pionowo ustawionych płyt kamiennych. Rozmieszczone były one antytetycznymi parami – po trzy płyty na północnej i na południowej ścianie przejścia. Monolity te nie pełniły żadnej funkcji konstrukcyjnej, traktować należy je jako formę dekoracyjnego licowania ścian w bramie. Podobne rozwiązania znane są również ze współczesnych maszkowickiej warowni założeń w basenie Morza Śródziemnego (np. Kiapha Thiti w Attyce). Trzeba jednak brać pod uwagę również głębsze, symboliczne znaczenie tych monumentów. Cztery z sześciu płyt zachowały się szczątkowo – rozwarstwione i połamane w ciągu ponad 3,5 tysiąca lat od porzucenia kamiennych umocnień. Dwie, które przetrwały do naszych czasów w lepszym stanie, dają wyobrażenie o pierwotnym wyglądzie opisywanego licowania. Większa z nich mierzy prawie dwa metry wysokości i waży niemal pół tony. Obie mają zbliżony kształt: są nieco węższe u podstawy, następnie poszerzają się i wreszcie zakończone są trójkątnym wierzchołkiem. Taki sam kształt i rozmiary (przeciętny wzrost człowieka – 160-190 cm) posiada grupa pochodzących z wczesnej epoki brązu tzw. steli antropomorficznych – schematycznych wyobrażeń postaci ludzkiej – rozproszonych na wielkim obszarze od Europy Zachodniej po stepy południowej Rosji i Kazachstanu. Niektóre z nich posiadają wyryte przedstawienia twarzy lub ekwipunku (zwłaszcza brązowej broni), inne są pozbawione dodatkowej dekoracji. Możemy sądzić, że w wyobraźni mieszkańców starożytnej Góry Zyndrama kamienne płyty w bramie północnej przedstawiały właśnie szpaler postaci – dawnych bohaterów, bogów lub konkretnych ludzi, co sugeruje też specjalny (rytualny?) charakter tego założenia.

Na tę interpretację wskazywać może kilka szczegółowych obserwacji (zob. też „figurki antropomorficzne”). Jedną z nich jest fakt przykrycia brukowania bramy warstwą popiołu roślinnego (gromadzenie popiołu ze spalanych ofiar jest poświadczone w rytualnych praktykach starożytnych Europejczyków) i licznymi kośćmi zwierzęcymi. Paradoksalnie na specjalne, symboliczne znaczenie płyt w bramie wskazuje również ich najwyraźniej celowe zniszczenie podczas przeorganizowania przestrzeni osiedla, które miało miejsce około 1700-1690 r. p.n.e. Wszystkie pozostałości płyt-steli noszą ślady działania ognia (czerwonawe plamy na powierzchni kamienia), a największa z nich została w prehistorii intencjonalnie złamana w górnej części.

Podczas dwóch kampanii wykopaliskowych, w latach 2018-2019, spionizowaliśmy pochylone płyty bramy i częściowo odbudowaliśmy mur stojący po obu stronach przejścia. Rekonstrukcja ta została wykonana z wykorzystaniem oryginalnego materiału budowlanego, pochodzącego z rozwaliska tej partii muru i z zachowaniem pierwotnego położenia niektórych kamieni z jego lica (zob. relację w „blogu badawczym”).