Figurki antropomorficzne

W sierpniu 2019 roku podczas rozpoznawania stoku poniżej bramy wschodniej natrafiliśmy na niezwykle interesującą strukturę. W miejscu tym widoczny był zarys prehistorycznej ścieżki prowadzącej w stronę odległej o 3 m bramy, a następnie rozwidlającej się na dwa trawersujące wschodni stok odcinki. W samym rozwidleniu wykonano w prehistorii niewielkie zagłębienie, które zostało wypełnione setkami kości zwierzęcych i przepalonych fragmentów ceramiki (na fotografii, pokazującej archeologiczny wykop z góry, miejsce to objęte jest ramką). Wśród tych zabytków szczególną uwagę zwracają fragmenty dwóch statuetek przedstawiających postacie ludzkie. Oba przedmioty były niewielkie (do 10 cm) i nie zachowały się w całości. W kontraście do doskonale wykonanej ceramiki z tego okresu figurki te zaskakują bardzo małą starannością uformowania i słabej jakości wypałem. Pierwsza z nich ograniczona jest do stożkowatej podstawy, z której wystaje ręka. Górna część tej postaci nie zachowała się do naszych czasów. Druga statuetka ma schematycznie przedstawione ręce (w postaci półkolistych wypustek) i piersi (zachowała się jedna z nich). Fakt znalezienia tych zabytków w wyodrębnionej przestrzeni, wraz z wtórnie przepaloną w ogniu ceramiką i kośćmi, wskazuje na związek ich zdeponowania, a prawdopodobnie też pofragmentowania, z jakąś praktyką ofiarną. Miejsce ich odkrycia położone jest na przedpolu wschodniej bramy – założenia, które być może w całości poświęcone było zachowaniom rytualnym (zob. „brama wschodnia”).

Znaleziska figurek przedstawiających postacie ludzkie (tzw. idoli antropomorficznych) należą do rzadko spotykanych na stanowiskach z epoki brązu. Z Góry Zyndrama – zresztą również z sąsiedztwa bramy wschodniej – pochodzi jeszcze jeden fragment tego rodzaju zabytku, odkryty w 2011 roku (na fotografii wraz ze zrekonstruowaną z gliny brakującą partią). Ten przedmiot oraz jedna z dwóch figurek odkrytych w 2019 roku należą do specyficznego rodzaju przedstawień, określanych jako idole wiolinowe. Nazwa ta zwraca uwagę na podobieństwo kształtu pary charakterystycznych półkolistych wypustek – imitujących ręce – do zarysu skrzypiec. Obecność idoli wiolinowych jest jednym z przejawów związków mieszkańców starożytnej fortecy na Górze Zyndrama ze społeczeństwami żyjącymi na południu Europy. Ten rodzaj figurek odgrywał dużą rolę w rytuałach ludzi zamieszkujących ziemie nad dolnym Dunajem (dzisiejsza Serbia, Bułgaria i południowa Rumunia) oraz nad Morzem Egejskim. Bardzo duża liczba idoli wiolinowych została odkryta między innymi podczas wykopalisk na terenie cytadeli w Mykenach (młodszej o około 300-400 lat od fortyfikacji z Góry Zyndrama).