Najmłodsza osada

Po co najmniej pół tysiąca lat od opuszczenia warowni z wczesnej epoki brązu na Górę Zyndrama dodarli kolejni osadnicy. Trudno powiedzieć, czy przyciągnęły ich w to miejsce jego walory obronne, czy też same ruiny kamiennych fortyfikacji, które wciąż musiały być widoczne, zapewne otoczone górską buczyną. W tym okresie, to znaczy w późnej epoce brązu (X-VIII w. p.n.e.), w całym dorzeczu Dunajca obserwujemy niezwykłe zagęszczenie się osadnictwa – tendencję, która kontynuuje się również we wczesnej epoce żelaza (VII-IV w. p.n.e.). Z samej Kotliny Łąckiej i z sąsiednich zachodnich obrzeży Kotliny Sądeckiej znanych jest ponad 120 stanowisk archeologicznych, które są datowane na te czasy. Wśród nich znajdują się osiedla obronne (np. Zabrzeż, Podegrodzie) oraz skarby przedmiotów brązowych (np. Łącko). Tradycyjnie, również w popularnych ujęciach, mówi się w odniesieniu do końca epoki brązu i wczesnej epoki żelaza o obecności w Karpatach kultury łużyckiej. Faktycznie „północna” składowa kultury polskich obszarów górskich (czyli kultura łużycka, taka sama, jak choćby ta znana pod Krakowem), jest jednak wówczas równie silna jak „południowe” tradycje, związane głównie z dorzeczem Cisy. Karpaty Zachodnie w tym okresie sprawiają raczej wrażenie zwornika sieci kontaktów niż peryferii, czego przejawem jest obecność na tym terenie zabytków pochodzących z tak odległych obszarów jak południowe lub środkowe Niemcy lub stepy pontyjskie. Tę samą sytuację możemy obserwować w następującym później okresie lateńskim (czasy dominacji kultury celtyckiej w Europie – IV-I w. p.n.e.). Kultura ludzi żyjących w tym czasie w polskich Karpatach była podobna do tej z innych obszarów tych gór i jednocześnie różna od kultury społeczności zamieszkujących dolinę Wisły.

W ciągu kilkuset lat swojego istnienia młodsza osada przechodziła zmiany w rozplanowaniu przestrzennym. W istocie nie wiemy, czy w jej rozwoju nie było krótkich przerw i czy nie należałoby w związku z tym mówić raczej o „młodszych osadach”, a wspomniane zmiany wiązać z nowymi akcjami osadniczymi. Początkowo drewniane budynki rozmieszczone były gęsto wzdłuż linii zrujnowanego muru obwodowego z wczesnej epoki brązu. Badania archeologiczne dostarczyły dowodów na niwelowanie terenu w tym okresie oraz utwardzanie go kamiennymi brukami. Domy prawdopodobnie tworzyły okolnicowy układ, otaczając centralny plac, na którym znajdowały się płytko wkopane pod ziemię jamy-spichlerze. W miarę upływu czasu te rozwiązania zostały porzucone. Począwszy od mniej więcej V-IV w. p.n.e. obserwujemy tendencję do zmiany sposobu przechowywania ziarna. Jamy zasobowe zostały wtedy zastąpione przez bardzo duże naczynia wkopywane w grunt (na zdjęciu największe z zachowanych, które ma prawie metr wysokości i ok. 180 l objętości), a zabudowa przeniosła się na środkową część plateau. W ostatniej fazie prehistorycznego osadnictwa na Górze Zyndrama (III-I w p.n.e.) istniała tutaj być może tylko jedna zagroda, zlokalizowana w tym miejscu, które wskazane zostało na panoramie stanowiska.